Statystyka potężnym narzędziem matematycznym.

Kwestionariusz w naukach społecznych jest to jedno z narzędzi badawczych.

Rozróżniamy kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Pierwszy jest przekazywany respondentowi do uzupełnienia; drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych pytań efekt ankieterski.

Metoda konstruowania kwestionariusza wywiadu i ankiety

• Czynniki istotne przy formułowaniu kwestionariusza
  • temat badania tzn. co, jakie zjawiska będą przedmiotem badania
  • cel badania tzn. wyjaśnienie po co chcemy badać dane zjawisko, co chcemy osiągnąć
  • zakres badania
    • populacja
    • określenie geograficznego zakresu badań (zawiera się w populacji)
  • sposób doboru próby badawczej
  • forma pomiaru tzn. w jaki sposób będziemy mierzyć poziom badanych zjawisk (skala, mierniki)itp.)
  • hipotezy, które poddajemy weryfikacji

Kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu to narzędzie badawcze. Składa się z:

• wstępu
  • tematu badania
  • informacji o instytucji prowadzącej badania
  • wyjaśnienia celu badania dla respondenta
  • zachęty do wypełnienia kwestionariusza (dot. tylko ankiety) i udzielania wyczerpujących i prawdziwych odpowiedzi
  • pytań rekrutacyjnych (opcjonalnie)
  • instrukcji wypełniania kwestionariusza
• pytań
• metryczki

Rodzaje pytań przykładowej kategorii

• pytania wprowadzające
• pytania filtrujące
• pytania otwarte
• pytania zamknięte
• pytania typu ranking

Wychodzimy od zestawu pytań, na które chcemy uzyskać odpowiedzi, formułujemy hipotezy badawcze, wybieramy metodę badawczą (także kwestionariusz ankiety), konstruujemy narzędzia, przeprowadzamy sondaż w celu sprawdzenia i weryfikacji narzędzi badawczych, weryfikujemy narzędzia, przeprowadzamy właściwe badanie, opracowujemy wyniki badań statystycznie i merytorycznie, dokonujemy weryfikacja hipotez sformułowanych na początku, formułujemy wnioski z określoną pewnością, podejmujemy ocenę i decyzję o ewentualnym badaniu porównawczym badanie panelowe. Wskazówki do konstruowania kwestionariusza:

• układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg (bloki tematyczne)
• przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych
• trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu
• pytania nie mogą się powtarzać (z wyjątkiem tych, które są pytaniami kontrolnymi)
• pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza
• pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta
• znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta
• każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia
• pytania muszą być neutralne – nie mogą sugerować odpowiedzi
• pytania muszą być jednoznaczne
• pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi
• nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi
• należy unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste
• najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi

W przypadku ankiety internetowej istnieje możliwość takiej jej konstrukcji by przeprowadzający ankietę nie otrzymywał danych dotyczących konkretnych osób lecz wynik statystycznego przekształcenie tych danych (np do podanej przez badanego wartości system dodaje jakąś losowo wygenerowaną liczbę). Pozwala to uniknąć nieszczerych odpowiedzi w przypadku tematów drażliwych lub na tematy osobiste^[1].

Najczęstsze błędy pojawiające się przy konstruowaniu kwestionariusza

• fałszywe założenie znawstwa
• pytania wzajemnie sprzeczne
• pytania sugerujące
• pytania niejednoznaczne
• niedostosowane (np. kulturowo)

Wpływ ankieterski (także efekt ankieterski) w badaniach surveyowych jest to wpływ jaki ankieter wywiera na respondenta podczas realizacji wywiadu. Wpływ ten nie wynika z celowych działań ankietera, lecz z jego mimowolnych sygnałów, którymi daje do zrozumienia która odpowiedź jest pożądana oraz sposobu interpretacji i antycypacji jego cech społecznych przez respondenta. Jednym z takich czynników jest przede wszystkim płeć ankietera, ale także czasami jego światopogląd czy nawet poglądy polityczne, co rzutować może na sposób zadawania pytań respondentowi, a w konsekwencji na udzielane przez respondenta odpowiedzi.

Aby niwelować wpływ ankieterski ośrodki badawcze czy poszczególni badacze starają się porównywać odpowiedzi udzielane różnym typom ankieterów i przeprowadzają również tzw. ankiety dla ankieterów. Ankieter także bywa nieświadomy dokładnego celu badania czy kto jest zleceniodawcą sondażu. W metodologii nauk społecznych regułą jest zlecenie weryfikacji hipotezy osobie innej niż jej autor.

Narzędzie ankiety w socjologii polega na dostarczeniu respondentom kwestionariuszy z pytaniami z prośbą o ich wypełnienie.

Wyróżnia się różne techniki ankietowe m.in. są to ankieta pocztowa, ankieta audytoryjna, mniej precyzyjne, często używane przez osoby nie prowadzące badań są ankiety prasowe.

Ankieta w odróżnieniu od kwestionariusza jest anonimowa i zawiera pytania zamknięte, półotwarte lub otwarte. Zazwyczaj stosowana jest jednak przede wszystkim w metodach ilościowych.

Typy ankiet:

• środowiskowa
• prasowa
• pocztowa
• jawna
• imienna
• telefoniczna
• panelowa
• anonimowa

Nazwa ankieta jest wieloznaczna. Pojęcie to używane jest w socjologii na określenie narzędzia badawczego, które wypełnia z reguły sam badany lub w jego imieniu tzw. „ankieter”. Znaczenie to kładzie przede wszystkim nacisk na sposób, całą procedurę zbierania materiałów. W innym znaczeniu ankietą określany jest kwestionariusz, formularz z zestawem pytań do badanego, na które udziela on pisemnej odpowiedzi. L. A. Gruszczyński zaproponował określenie „technika ankiety” na sposób zbierania danych socjologicznych oraz używanie nazwy „kwestionariusza ankiety” do określenia samego narzędzia badawczego stosowanego w technice wywiadu.

Istnieje wiele kryteriów wyodrębniania rodzajów pytań ankietowych. Pytania w kwestionariuszu ankiety dzieli się na:

1. Ze względu na formę i rodzaj odpowiedzi (kryterium techniczne): pytania otwarte; pytania zamknięte.
2. Ze względu na cel pytania (kryterium celu pytania): wprowadzające; o opinię; o fakty; o wiedzę; o źródło informacji; o motywy; o sugestie; uzupełniające.
3. Ze względu na funkcję pytania (kryterium funkcji): dotyczące badanej problematyki; metryczkowe; filtrujące; wykluczające się; sprawdzające; podchwytliwe i puste.

Bibliografia

• L.A. Gruszczyński, Elementy metod i technik badań socjologicznych, Śląskie Wydawnictwa Naukowe, Tychy 2002.
• L.A. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii, Wyd. UŚ, Katowice 2003.